Səməni horrası Naxçıvanda Novruz bayramı ərəfəsində bişirilən şirniyyatlardan biridir. Tarixi çox qədimlərə dayanan Səməni horrası həm də sağlamlıq cəhətdən faydalarıdır. Böyük ensiklopediyaçı alim Əl-Biruni öz əsərində Səməni horrasının tarixinin qədimliyi məsələsinə toxunub. Əl-Biruni yazır ki, ulu əcdadlarımız Məhəmməd (ə) peyğəmbərə Səməni horrası aparırlar. Bu zaman peyğəmbər soruşur ki, gətirdiyiniz nədir. Cavab verirlər ki, “Novruz halvasıdır”. Təkcə bu fakt Səməni horrası və halvasının, eləcə də Novruz bayramının tarixinin çox qədimlərə dayandığını sübut edir. 
Naxçıvanımızın bəzi kəndlərində qışın sonu olan Boz ay başlayanda bütün ailələr günaşırı bir yerə yığışar, böyüklü-kiçikli simsar qohumlar arasında deyişmələr keçirər, nəğmələr oxuyarlar. İlk çərşənbədə pul qoyub buğda alarlar. Yaşca böyük olan ailələrdən birinin başçısı önə çıxıb həmin buğdanı eyni miqdarda ailələrin sayı qədər hissələrə bölər. Qadınlar evdən gətirdikləri boşqablarda səməni qoyar və bu bayatını oxuyarlar:
Səməni, ay səməni,
Gəl tez bəzə çəməni.
Ruzi-bərəkətinlə
Sən də sevindir məni.
Boşqablarda əkilən səməni evlərin pəncərəsinə qoyular. Kənd ağbirçəkləri bunu belə izah edirlər: Novruz başlayandan tədricən gecələr qısalmağa doğru gedir. Öncə günəş səhərlər səməni ilə üzləşir və yerə onun yaşıllığı naminə daha isti havasını göndərir. Digər tərəfdən, bərəkət rəmzi olan yaşıl ləçəklər evdə, obada, vətən torpağının hər tərəfində dolaşan pis ruhları qovur. Yeni günlərə rəvac verən Novruzun yollarını təmizləyir. 
Adətlərimizdən biri də budur ki, Səməni horrası bişirilən evdə siyahı tutulur. Siyahıda birinci evində xəstəsi olan insanlar, daha sonra isə təzə uşağı olan ailələr qeyd edilir. Daha sonrakı yerlərdə yoldaşı səfərdə olan, övladları ali təhsil alanlar və yeni ailə quranlar yer alır. Səməni horrası bişirildikdən sonra siyahı üzrə paylanılır. 
Səməni horrasını bişirmək üçün səhər xanımlar bir yerə yığışır. Qərara gəlirlər ki, builki səməni horrasını filankəs bişirəcək. Bayram axşamı kənd camaatı evlərindəki səməniləri gətirirlər həmin şəxsin həyətinə. Səliqə ilə onları düzürlər masanın üstünə. Daha sonra səmənilərin döyülməsi başlanır. Xüsusi qaydada hazırlanmış toxmacla onu qabların içində əzirlər. Daha sonra ocaq qalanır. İri qazanlarda qadınlar səməni horrasını bişirməyə başlayırlar. Döyülüb əzilmiş səməninin suyunu süzüb boşaldırlar həmin qazanlara. Səməni horrasının bişirilməsi çox zəhmət tələb edir. Məsələn, 8 saat ərzində ocaq üzərində olan səməni horrası dayanmadan qarışdırılmalıdır. Buna görə də səməni horrası bişirilərkən 5-6 nəfərin köməyinə ehtiyac duyulur. Qohum-qonşulardan qız-gəlinlər də evə dəvət edilir, onlar növbə ilə səməni horrasını qarışdırırlar. Bəzən bu işi könüllü görmək istəyənlər də olur. Çünki buna həm də savab iş kimi baxılır.
Səməni halvası bişirilərkən bir nəfər əlində taxtadan hazırlanmış oxlovla onu qarışdırır. Dayanmadan bulanan səməninin suyuna yalnız un əlavə olunur. Sonda həmin qarışıq halva halına gətirilir. Adətən 19 mart gecəsi bişməyə başlayan səməni horrası 20-si tezdən hazır olur. 
Onu da qeyd edək ki, səməni horrası bişirilən ev təmiz olmalıdır. Əgər bu şirniyyat hazırlanarkən pak olmayan bədniyyətli bir insan üstünə gələrsə, səməni daşır. Yəni səməninin düşər-düşməzi var. Çox vaxt da bu şirniyyatı hazırlayarkən evə qohum-qonşu dəvət olunur, ev sahibi samovar salır, şirniyyatlar və ləziz yeməklər bişirir. Gələn qonaqlar özləri ilə bəzəkli şirniyyatlar gətirir, qazan üstünə qoyurlar. Yəni səməni horrasının bişirilməsi insanlar tərəfindən böyük sevinclə qeyd edilir. 
Bu şirniyyat yeyilməmişdən əvvəl çox maraqlı bir prosesdən keçir. Səməni horrası hazır olduqdan sonra qazanın qapağı örtülür. Və ocaq ətrafı da təmizlənir. Sonra qazanın qapağının üstünə güzgü, daraq və qənd qoyulur, 1-2 saat insanlar onun ətrafından uzaqlaşır. Belə bir inanc var ki, bu zaman səməni horrasına şirinlik qatılır. Çox maraqlıdır ki, səməni horrasının içərisinə heç bir şirin qatılmasa da, onun dadı çox şirin olur. 
Səməni hörrəsini həm də nəzir edib bişirirlər, bişəndən sonra qazanın qapağını örtür, üzərinə yenə də güzgü, daraq və s. bəzək əşyaları qoyurlar. İnanclara görə, Həzrəti Fatimeyi-Zəhra gəlib saçını darayacaq, özünə bəzək verəcək, nəzir edənə xeyir-dua verəcək ki, bu qazan bərəkətli olsun. Deyirlər, bu qazan Fatimeyi-Zəhra xanımdan qalıb. Mərasimə qohum-əqrabalar, qonşular, tanışlar dəvət olunurlar. Qapağını açanda salavat deyir və horranı kasalarda paylayırlar. Kənddə xəstə varsa, ilk növbədə onun payını qoyurlar. Gələn qonaqlar xələt verdikdən sonra horradan yeyirlər. 
Qeyd edək ki, səməni horrasının müalicəvi əhəmiyyəti də olduqca böyükdür. Həkimlərin dediyinə görə, onun müalicəvi əhəmiyyəti ondan ibarətdir ki, insanın fiziki gücünü artırır. Həmçinin bir sıra mədə-bağırsaq xəstəliklərinə qarşı faydalıdır.

Səadət Talıbova

"Palitra" qəzeti

Twitter

• < Geri
• İrəli >